فرهنگ سورنی

بعد از ختم مذاکره شفاهی متداعیین و اظهار عقیده مدعی العموم، محکمه هر گاه بتواند فورا رای میدهد والا رئیس و اعضاء به اتاق مخصوص رفته بعد از مشاوره در امری که موضوع محاکمه بوده اظهار علم خودشان را می نمایند.(ماده۴۴۰قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)
اتخاذ رأی به این ترتیب به عمل می آید که رئیس محکمه اول از رای کوچکترین عضو محکمه از حیث مقام شروع کرده بعد از همه رأی خود را اظهار می نماید.(ماده۴۴۱قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
رأی محکمه به اکثریت آراء اعضاء آن معلوم می شود.(ماده۴۴۲قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)
رأی محکمه باید کتبا نوشته شده به امضای رئیس و اعضای محکمه برسد و این رأی کتبی در جلسه علنی محکمه باید قرائت شود ولو این که مذاکره شفاهی طرفین در جلسه سری به عمل آمده باشد محکمه بعد از امضای رأی کتبی حق تغییر آن را ندارد.(ماده۴۴۳
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)
در رأی کتبی نکات مفصله باید قید شود:
ا- تاریخ جلسه محاکمه.
۲ – اسم و شهرت اعضاء محکمه که رأی داده اند و مدعی العموم که عقیده خود را اظهار داشته.
۳-اسم و شهرت مدعی و مدعی علیه
۴- موضوع دعوی و جهات و دلایل حکم و تصریح اجرای موقت در صورتی که در آن باب رای داده شده باشد و همچنین تصریح این که مخارج محاکمه بر عهده کیست.(ماده۴۴۴ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
در امور غامضه که مشاوره طولانی لازم داشته باشد هیأت حاکمه می تواند دادن رأی را تا جلسه دیگر که نهایت آن پنج روز است به تأخیر اندازد ولی رئیس محکمه مکلف است که این نکته را در جلسه علنی محکمه اعلام نماید.(ماده ۴۴۵قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
بعد از قرائت رای کتبی محکمه،رئیس، روزی را معین می کند که حکم محکمه نوشته شده برای قرائت به طرفین داده شود و آن روز قانونا روز اعلام حکم محسوب می شود.( ماده ۴۴۶
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)
حکم محکمه باید در ظرف پنج روز از روز اعلام رای کتبی انشاء و به امضای رئیس و اعضاء و منشی محکمه برسد.(ماده۴۴۷ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
رای محکمه یا راجع به ماهیت دعوا است کلیتا و یا به بعضی مسائل که در حین رسیدگی به دعوا حادث و مطرح می شود رای محکمه در صورت اولی حکم و در صورت ثانوی قرار نامیده می شود.(ماده۴۴۸قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

احکام و قرارهای محکمه را یکی از اعضاء که در وقت دادن رای جزو اکثریت بوده به انتخاب رئیس انشاء می کند در حکم باید علاوه بر رأی کتبی نکات مفصله تصریح شده باشد:
۱-تقاضای متداعیین و عقیده مدعی العموم (در صورتی که اظهار عقیده نموده).
۲- دلائل محکمه که مدرک حکم است.(ماده۴۴۹ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)
بعد از این که حکم تهیه شد طرفین می توانند آن را در دفترخانه محکمه قرائت نموده و سوادی از آن یا از صورت مجلس و اعلانات و احکامات محکمه راجع به آن حکم بگیرند.(ماده۴۵۰ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)
به جای سواد طرفین حق دارند که خلاصه حکم را که عبارت رأی کتبی محکمه و ملاحظاتی که مبنای رأی محکمه بوده بخواهند سوادها و خلاصه احکام به امضای رئیس محکمه و منشی می رسد.(ماده ۴۵۱ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)

هر گاه منشی (دفتردار) قبل از این که حکم موافق قانون به امضاء برسد سواد آن را به کسی بدهد از شغل خود معزول و به خدمت دولتی قبول نخواهد شد.(ماده ۴۵۲
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)
هرگاه مدعی های عمومی بعد از مداقه در اصل احکام ملاحظه کنندکه بر خلاف قوانین صادر شده است به وظیفه خود رفتار می نمایند.(ماده۴۵۳قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)
هیچ حکم یا قراری را نمی توان مجری داشت مگر این که به طرفین یا به وکیل آنان اعلام شده باشد.(ماده ۴۵۴
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)

در اموری که رسیدگی به آن از خصایص محاکم عدلیه است در صورتی که یکی از متداعیین یا هر دو طرف در موعد مقرر در جلسه محاکمه حاضر نشوند قواعد ذیل باید مرعی شود:
ا- هرگاه مدعى علیه حاضر نشد مدعی می تواند از محکمه خواهش کند که به توضیحات نقاشی او رسیدگی گردد حکم بدهد و یا آنکه مدعی علی را مجددا احضار کند
۲- هرگاه مدعی حاضرنشد بدون این که از محکمه خواهش کرده باشد که در غیاب او رسیدگی کرده حکم بدهد محکمه رسیدگی را موقوف نموده و به خواهش مدعی علیه حکم خسارات وارده بر مدعی علیه را به واسطه احضار بی جهت می دهد و با آن که به خواهش مد عی علیه شروع به رسیدگی کرده و اقداماتی که باید محکمه قانونا برای تهیه حکم از قبیل رسیدگی به دلایل و غیره بنماید به عمل می آورد در صورت موقوفی محاکمه مدعی می تواند عرض حال مجدد داده تجدید محاکمه نماید.(ماده ۴۵۶ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)
هرگاه هیچ کدام از طرفین حاضر نشدند بدون این که از محکمه خواهش رسیدگی را در غیاب خودشان کرده باشند رسیدگی به دعوا از نوبت خارج و بدان کار رسیدگی نخواهد شد مگر این که یکی از متداعیین رسیدگی به دعوا را بخواهند.(ماده۴۵۷ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)
هر گاه مدعی علیه حاضر نشد ولی در جواب کتبی خود از محکمه خواهش نمود که در غیاب او به موجب جوابی که داده است رسیدگی کرده وحکم بدهداین حکم محکمه غیابی محسوب نخواهدشددراین موردمدعی علیه می تواند ازمحکمه خواهش کندکه سوادحکم محکمه را به اقامتگاه واقعی او برساندمنوط به نظرمحکمه است که حضور مدعی علیه رادراین مواردبرای دادن توضیحات شفاهی بخواهد یانه.(ماده۴۵۸قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸خورشیدی)(موادقانون فوق طی ماده۱۸۰قانون اجرای احکام مدنی مصوب۱۳۵۶/۸/۱ وبقیه موادبا ماده۷۸۹قانون آیین دادرسی مدنی مصوب۱۳۱۸/۸/۱ خورشیدی منسوخ گردیده)

حکم غیابی:

هرگاه مدعی علیه بعد از دو مرتبه احضار در محکمه صلحیه حاضر نشده و توضیحات کتبی هم (موافق ماده ۱۰۶) نفرستادحاکم صلح به خواهش مدعی شروع به رسیدگی نموده بعد از تحقیقات حکم غیابی می‌دهد و هرگاه در اثنای محاکمه مدعی حاضر نشد و به محکمه هم اطلاع نداد که در غیاب او رسیدگی نمایند حاکم صلح رسیدگی را موقوف می دارد ولی مدعی می تواند تجدید رسیدگی و محاکمه را تقاضا نماید و باید به همان محکمه عرضحال مجدد بدهد.محکمه در صورت تقاضای مدعی علیه و دلایل رسیدگی کرده حکم غیابی میدهد.(ماده ۱۰۵ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)

لزوم صدور حکم :

اکیداً ممنوع است که محاکم عدلیه به عذر اینکه قوانین موضوعه مملکتی کامل یا صریح نیست و یا ناقص و متناقض است صدور حکم را توقیف کنند.متخلفین از این قاعده در حکم اشخاصی خواهند بود که استنکاف از احقاق حق کرده باشند.(ماده ۴ قانون موقتی اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)

مندرجات الزامی حکم:

احکام کتبی محکمه صلح باید مواد ذیل را حاوی باشد:
۱- تاریخ صدور حکم.
۲-اسم و شهرت و شغل متداعین.
۳-اوضاع و احوال کار به طور اختصار.
۴- ماحصل حکم و دلایل و ملاحظاتی که مدرک حکم است.
۵- مقدارخساراتی که محکوم له از محکوم علیه مطالبه نموده و حکم صادر شده یا در تحت رسیدگی است.
۶- تصریح به اینکه حکم فوری الاجراءیا قابل اجرای موقت است.
۷- امضای حاکم(فقیه) و امین صلح.(ماده ۱۰۴ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)

مهلت صدور رای:

محکمه صلح باید حکم خود را در ظرف یک هفته از تاریخ صدور آن نوشته به محکوم له داده و سواد حکم کتبی را نیز به اشخاص لازم در ظرف سه روز از تاریخ رجوع بدهد.(ماده ۱۰۳ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)

تغییر حکم دادگاه:

هیچ اداره دولتی و مقام رسمی نمی تواند حکم محکمه عدلیه را تغییر بدهد مگر خود محکمه که حکم داده است یا محکمه بالاتر در مواردی که قانون معین می‌کند(ماده ۷ قانون موقتی اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)

خصوصیات رای:

احکام صادره از محاکم باید مدلل و موجه و محتوای فصول قانونی که بر طبق آنها حکم صادر شده است بوده و علناقرائت شود. (اصل ۷۸ متمم قانون اساسی مصوب ۱۲۸۵ خورشیدی)

احکام قابل نقض:

درمواردچهارگانه ذیل احکام نقض می شود:
۱-اگرمحکمه که حکم داده است خارج ازصلاحیت قانونی خودبه دعوایی رسیدگی کرده.
۲-هرگاه رسیدگی موافق صلاحیت قانونی محکمه بوده ولی حکم برخلاف قانون صادر شده.
۳-اگربه ادعایی بر خلاف اصول محاکمه رسیدگی شده و عدم رعایت اصول مذکوره به درجه اهمیت دارد که حکم را از اعتبار حکم قانونی می اندازد.
۴- اگر احکامی که از دو محکمه در یک موضوع و ماده صادر شده مابین همدیگر باشد.(ماده ۵۶۷ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
هرگاه قضیه در محکمه رویت شده باشد که رسیدگی به آن اصالتا از خصایص آن محکمه نبوده و همچنین اگر به دعوای تجارتی در محکمه حقوق و یا به دعوای حقوقی در محکمه تجارتی و یا به دعوایی که از خصایص محاکم شرعیه است در محاکم عرفیه و یا به دعوایی که از خصایص محکمه ابتدایی است در محکمه استیناف و یا به دعوایی که از خصایص محکمه استیناف است در محکمه ابتدایی یا خارج از مرجع استینافی آن دعوی رسیدگی شده باشد حکم صادر نقض می شود ولو این که در اثنای رسیدگی خواه در محکمه ابتدایی و خواه در استیناف از قبل هیچ یک از متداعیین در این خصوص اعتراض نشده باشد ولی اگر دعوایی از خصایص یکی از محاکم تجارتی بوده و در محکمه تجارتی دیگر رسیدگی شده و یا راجع به یکی از محاکم ابتداییه بوده و در محکمه ابتدائیه دیگر رؤیت شده و در اثنای رسیدگی هیچ یک از طرفین اعتراض نکرده اند حکم صادر نقض نمی شود(ماده۵۶۷قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
حکم صادره در خصوص دعوایی مادام که حکم مذکور با قوانین جاریه که در حین وقوع آن دعوی معتبر و مجری بوده مخالف نباشد نقض نمی شود.(ماده ۵۶۸قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۸ خورشیدی)
هر گاه عین مفاد حکم مطابق یکی از مواد قانونی است ولی اسباب موجه حکم با ماده قانونی دیگری که معنی دیگری دارد تطبیق شده آن حکم نقض می شود.(ماده۵۶۹قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)
اگر در دعوایی که از قراردادی ناشی شده به مفاد صریح سند یا به قانون و نظامنامه متعلقه به آن قرارداد معنی دیگری داده شود حکم صادر در آن خصوص نقض می شود.(ماده۵۷۰قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
اصول و کیفیاتی که برای تایید مفاد حکمی در خود حکم مندرج است در محکمه تمیز محقق و معتبر محسوب است ولی چنانچه از اوراقی که اساس آن اصول و کیفیات است و یا از اسناد و نوشتجاتی که طرفین در حین محاکمه ابراز می کنند عدم صحت مندرجات مذکوره ثابت گردد حکم مذکور نقض می شود.(ماده۵۷۱قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی)
هرگاه در یکی از محاکم بر خلاف اصول محاکمه به دعوایی رسیدگی شده باشد در دو مورد حکم آن محکمه نقض می شود:
۱- هر گاه اصول محاکمه که رعایت نشده به وظایف محکمه راجع بوده و عدم رعایت اصولی مزبور به هر درجه ای اهمیت داشته که درحکم محکمه نافذ ومؤثر بوده و به همان جهت نمی توان حکم محکمه را حکم قانونی دانست.
۲-اگرمدعی یا مدعی علیه به عدم رعایت اصلی ازاصول ترتیبات محاکمه اعتراض نموده باشندوبه آن اعتراض رسیدگی نشده باشد.(ماده۵۷۲قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
اگر احکام متغایر از یک محکمه و یا از محاکم ابتدایی که در حوزه یک محکمه استیناف هستند صادر شده و در موقع اعاده محاکمه یا استیناف بر خلاف قوانین مقرر نسخ نشده باشد در محکمه تمیز نقض می‌شود. (ماده ۵۷۳ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹ خورشیدی) هرگاه احکام متغایر از دو محکمه صادر شده و احکام مذکور متعلق به یک دعوا و راجع به متداعیین معین باشد بدون اینکه صورت قضیه تغییر کرده باشد در این صورت حکم ثانی نقض و حکم اولی نیز در صورتی که مخالف قانون باشد نقض می‌شود.(ماده ۵۷۴ قانون اصول کمات حقوقی مصوب خورشیدی)
اگر یک حکم مغایر صریح قانون باشد یا اصول ترتیبات محاکمه رعایت نشده باشد و آن عدم رعایت به درجه اهمیت داشته باشد که در حکم محکمه موثر و آن را از اعتبار حکم قانونی بیندازد آن حکم نقض می‌شود ولو دلایلی که به مستدعی تمیز برای نقض اقامه می‌کند کافی و موجب نقض نباشد.(ماده ۵۷۵ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)(موادفوق که برگرفته ازقوانین موقتی اصول محاکمات حقوقی است طی ماده ۱۸۰قانون اجرای احکام مدنی مصوب ۱۳۵۶/۸/۱ و ماده۷۸۹قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۱۸/۶/۲۵ نسخ گردیده است)

احکام قابل تجدیدنظر:

احکام غیر قطعی محاکم ابتدایی در موعدی که قانون معین می نماید قابل استیناف است.(ماده۴۸۴ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
قرارهایی که از محکمه در خصوص دعوای صلاحیت صادر می شود قابل استیناف است لیکن در صورتی که رسیدگی به دعوا از وظایف محکمه بوده که رسیدگی کرده است و به یک سبب قانونی نقل آن به محکمه دیگر هم ممکن بوده ولی قبل از شروع به محاکمه نقل آن را به محکمه دیگر درخواست ننموده اند در این صورت قراری که در آن خصوص داده میشود قابل استیناف نخواهد بود.(ماده ۴۸۸قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
لازم است تقاضای استیناف از طرف مدعی یا مدعی علیه و یا قائم مقام آنان مثل وراث و اوصیاء و وکلاء مأذون براستیناف وسایراشخاصی که قانونااین سمت را دارند بشود.(ماده ۴۸۹ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)(موادقانون فوق طی ماده۱۸۰قانون اجرای احکام مدنی مصوب ۱۳۵۶/۸/۱ و بقیه مواد با ماده ۷۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب۱۳۱۸/۸/۱ خورشیدی منسوخ گردیده)