کلیه آب های جاری در رودخانه ها و انهار طبیعی و دره ها و جویبارها و هر مسیر طبیعی دیگر اعم از سطحی و زیرزمینی و همچنین سیلاب ها و فاضلاب ها و زه آب ها و دریاچه ها و مرداب ها و برکه های طبیعی و چشم سار ها و آب های معدنی و منابع آب های زیرزمینی ثروت ملی محسوب و متعلق به عموم است و مسئولیت حفظ و بهره‌برداری این ثروت ملی و احداث و اداره تاسیسات توسعه منابع آب به وزارت آب و برق محول می‌شود. (ماده ۱ قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب ۱۳۴۷/۵/۷)اجازه مصرف حقی است که به منظور استفاده مفید و معقول از آب با رعایت مقررات پیش‌بینی شده در این قانون از طریق صدور پروانه به اشخاص حقیقی یا حقوقی واگذار می شود.(ماده۴قانون آب ونحوه ملی شدن آن مصوب هفتم مرداد۱۳۴۷)از تاریخ اعلام اجرای ملی شدن آب در هر ناحیه و منطقه وزارت آب و برق مکلف است طبق ماده ۷ این قانون با تعیین هیئت های سه نفری پروانه مصرف مفید با قید حجم آب قابل تحویل برای امور کشاورزی یا صنعتی یا مصارف شهری و سایر مصارف مذکور در این قانون برای دارندگان حق آب یا مصرف کنندگان صادر کند و پس از صدور پروانه مصرف مفید حقابه های موضوع ماده ۳ منتفی است.(ماده۶ قانون آب ونحوه ملی شدن آن مصوب هفتم مرداد۱۳۴۷)
تبصره- اجرای مواد ۵ و ۶ این قانون در مورد تبدیل حقابه به پروانه مصرف مفید و صدور پروانه مصرف ایجاد حق برای تغییر مال الاجاره یا قیمت املاکی که در اجرای قوانین و مقررات اصلاحات ارضی واگذار شده یا خواهد شد نخواهد کرد.
وزارت آب و برق موظف است به منظور تعیین میزان مصرف مفید آب برای امور کشاورزی یا صنعتی یا مصارف شهری از منابع آب کشور برای اشخاص حقیقی یا حقوقی که در گذشته حقابه داشته‌اند و تبدیل آن به اجازه مصرف مفید هیئت های سه نفری در هر ناحیه یا منطقه تعیین کند این هیئت ها طبق آیین‌نامه‌ای از طرف وزارت آب و برق و وزارت کشاورزی تدوین می‌شود بر اساس اطلاعات لازم نسبت به مقدار آب موجود و میزان سطح کشت و محل مصرف و انشعاب و کیفیت مصرف آب و معمول و عرف محل و سایر عوامل رسیدگی خواهد کرد و پروانه مصرف طبق نظر این هیئت صادر خواهد شد معترض به رای هیئت سه نفری اعتراض خود را به وزارت آب و برق تسلیم میکند تا در صورت موافقت وزارت آب و برق به هیئت پنج نفری ارجاع شود رای هیات پنج نفری قطعی و لازم الاجرا است.(ماده ۷قانون آب ونحوه ملی شدن آن مصوب هفتم مرداد۱۳۴۷)
بنگاه مستقل آبیاری؛
نظارت در کلیه امور مربوط به آب های زیرزمینی کشور را به عهده بنگاه مستقل آبیاری است و بنگاه مستقل آبیاری می تواند به منظور بررسی آب های زیرزمینی و جمع آوری آمار و مشخصات چاه ها و قنات ها و چشمه ها و انجام راهنمایی‌های فنی تدریجاً در تمام شهرستانها سازمان متناسبی به وجود آورد. (ماده یک تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸مورخ۱۳۴۲/۸/۱)
در هر حوزه پس از بررسی‌های فنی و علمی معلوم شود بر اثر زیادی مصرف سطح سفره آب زیرزمینی پایین میرود بنگاه مستقل آبیاری مراتب را برای اطلاعات عمومی آگهی می نماید در این صورت حفر چاه یا قنات جدید برای مدتی که لازم تشخیص داده شود و در آگهی مزبور ذکر خواهد شد ممنوع میباشد.(ماده ۲ تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
بنگاه مستقل آبیاری موظف است به محض تقاضای افراد به منظور راهنمایی های فنی، متخصصین خود را به محل اعزام و امکان حفر چاه یا قنات را از لحاظ فنی مورد بررسی قرار داده و راهنمایی کنند و ۵۰ درصد هزینه کارشناسی به عهده متقاضی خواهد بود(ماده ۳ تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
حفر چاه عمیق و نیمه عمیق موتوری یا قنات در نقاطی که بنگاه مستقل آبیاری ممنوعه اعلام میکند مجاز نیست.(
ماده۴ تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
هر کس میتواند در منزل مسکونی یا باغچه خود برای مصرف شرب و درختکاری بدون دریافت پروانه اقدام به حفر چاه نماید مشروط بر اینکه اولاً بهره برداری از چاه در شبانه روز از ۱۰۰ متر مکعب بیشتر نباشد ثانیا قبل از اقدام به حفر چاه مراتب را کتباً به بنگاه مستقل آبیاری اطلاع دهد.
(
ماده ۵تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
ازتاریخ اجرای این مقررات اشخاص یا شرکت ها و یا سازمان هایی که به وسیله دستگاه مکانیکی عهده‌دار حفر چاه عمیق و نیمه عمیق موتوری میشوند باید پروانه حفاری از بنگاه مستقل آبیاری تحصیل نمایند و بدون داشتن پروانه حفاری افراد یا شرکت ها مجاز به انجام عملیات حفاری نخواهند بود. ترتیب و تشخیص صلاحیت و صدور پروانه طبق آیین‌نامه‌ای انجام خواهد گرفت که از طرف بنگاه مستقل آبیاری تنظیم و به تصویب وزارت کشاورزی رسیده باشد. اشخاص و افرادی که پروانه حفاری در یافت داشته اند موظف هستند کلیه اطلاعات مربوط به چاه ها و قنات هایی را که حفرمی نمایند طبق پرسشنامه تنظیم و به بنگاه مستقل آبیاری تسلیم نمایند و چنانچه از دادن اطلاعات مورد نیاز بنگاه خودداری نمایند بنگاه مستقل آبیاری مجاز خواهد بود که پروانه حفاری آنان را برای مرتبه اول به مدت ۶ ماه و در صورت تکرار برای همیشه لغو و در صورت لزوم می تواند از طریق مراجع قانونی از ادامه عملیات آنان جلوگیری نماید.(
ماده ۶تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
برای جلوگیری از اتلاف آب زیرزمینی خصوصاً در فصولی که احتیاج به بهره برداری از آب زیرزمینی نباشد مالک این چاه های آرتزین موظف خواهند بود از طرفی از طریق نصب شیر و دریچه از تخلیه مداوم آب زیرزمینی خودداری نمایند مامورین بنگاه مستقل آبیاری مکلفند در صورت مشاهده این گونه موارد تذکرات لازم را یادآور شده و راهنمایی های خوبی به عمل آورند.
(ماده۷تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
در چاه های آرتزین که در آنها آب زیرزمینی به خودی خود از سطح زیر زمین خارج می‌شود و در چاه های نیمه آرتزین که در آنها سطح ایستایی بالاتر از سطح اولیه برخورد به آب است مالکین چاه مکلفند به وسیله پوشش جداری و یا طرز مناسب دیگری به تشخیص بنگاه مستقل آبیاری از نفوذ آب مخزن تحت فشار در قشر های خشک جلوگیری کنند.(ماده ۸تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
بنگاه مستقل آبیاری در هر موردی که ضروری دانست برای اندازه گیری میزان آبده و
کنترل سطح سفره آب زیرزمینی به هزینه خود و سایل دائمی در سر هر چاه یا قنات ای که صلاح دانستن نصب کند.(ماده ۹تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
اشخاص و موسسات خصوصی و دولتی موظفند برای جلوگیری از آلوده شدن مخازن آب زیرزمینی احتیاط های بهداشتی لازم را به عمل آورند و تذکرات و راهنمایی های مامورین بنگاه مستقل آبیاری را در این زمینه رعایت و عمل نمایند.(ماده ۱۰ تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
احداث چاه یا قنات در حریم قنوات و چاه ها از ابتدای تصویب این قانون چهار سال متوالی بایر و بدون آب جاری مانده یا آب از آنها استخراج نشود در صورتی که با اخطار قبلی بنگاه مستقل آبیاری به مالک و تعیین مهلت ای از یک سال تجاوز نخواهد کرد مالک نسبت به دایر کردن قنات یا بهره برداری از چاه اقدام نماید با تصویب بنگاه مستقل آبیاری مجاز خواهد بود. تبصره-در مورد ماده ۴ و ۵ و ۶ دادگاه بخش به مجرد وصول دادخواست بنگاه مستقل آبیاری باید با دستور موقت عملیات حفاری یا قناتی خوانده راتوقیف کند و پس از رسیدگی به دعوا در صورتی که خواهان محق باشد خوانده به پر کردن چاه و تادیه خسارت بنگاه مستقل آبیاری و خسارت زیان‌دیده محکوم خواهد شد.زیان دیده نیز مستقیماً حق مراجعه به دادگاه دارد ولی دعوای او در صورتی که ضمیمه دعوای بنگاه مستقل آبیاری نباشد تابع قواعد عمومی دادرسی مدنی است.در مورد ماده ۸ اگر به دستور بنگاه مستقل آبیاری توجه نشود خود بنگاه آن دستور را اجرا می کند و مخارج آن را از طرف می گیرد.(ماده ۱۱تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
بنگاه مستقل آبیاری مجاز است به منظور اجرای مواد این تصویب نامه قانونی و تکمیل کادر فنی قسمت بررسی آبهای زیرزمینی تدریجاً مهندس و زمین شناس مورد احتیاج را از طریق مسابقه استخدام نماید طی دوره تخصصی آب های زیرزمینی آنان را در شهرستانها به کار گمارد تعداد مهندسین و زمین شناسان ای که در هر سال استخدام خواهند شد از ۱۰ نفر تجاوز نخواهد کرد بنگاه مستقل آبیاری مجاز است هزینه‌های مربوط به اجرای این تصویب‌نامه قانونی را از قبیل تشکیل جواهر بررسی آب های زیرزمینی در مرکز شهرستان ها و تهیه وسایل علمی و هزینه‌های مربوط به تشکیل کلاس و غیره را در سال جاری از محل صرفه‌جویی های مذکور در ماده ۳ قانون تأسیس بنگاه مستقل آبیاری و تبصره ۱ ماده ۲ لایحه قانونی راجع به تمدید قانون اجازه تأسیس بنگاه آبیاری و امور مربوط به آبیاری کشور مصوب مرداد ماه ۱۳۳۴ پرداخت و در سال ۱۳۴۳ و سالهای بعد در بودجه مربوط به منظور نماید.(ماده ۱۲تصویب نامه حفظ و حراست منابع آب زیرزمینی به شماره ۶/۱۱۹۸۸ مورخ ۱۳۴۲/۸/۱)
حقابه:
حقابه عبارت از حق مصرف آبی است که در دفاتر جز، جمع یا اسناد مالکیت یا حکم دادگاه یا مدارک قانونی دیگر قبل از تصویب این قانون به نفع مالک آن تعیین شده باشد.(ماده ۳قانون آب ونحوه ملی شدن آن مصوب هفتم مرداد۱۳۴۷)در رودخانه هایی که مجموع حقابه مصرف کنندگان بیش از میزان واقعی و عادی رودخانه ها باشد و حقابه های موجود به مصرف مفید نرسد وزارت آب و برق می تواند در هر ناحیه تا تاریخ اعلام اجرای قانون ملی شدن آب به وسیله هیئت های سه نفری و پنج نفری طبق مواد ۷ و ۸ این قانون با توجه به مدارک موجود و میزان آب رودخانه و کیفیت تقسیم و مصرف و معمول محل در تعیین میزان حق آبه مصرف‌کنندگان تجدید نظر کند و نظریه هیئت های مزبور پس از قطعیت به وسیله وزارت آب و برق به مورد اجرا چرا گذارده می شود.(ماده ۵قانون آب ونحوه ملی شدن آن مصوب هفتم مرداد۱۳۴۷)
از تاریخ اعلام اجرای ملی شدن آب در هر ناحیه و منطقه وزارت آب و برق مکلف است طبق ماده ۷ این قانون با تعیین هیئت های سه نفری پروانه مصرف مفید با قید حجم آب قابل تحویل برای امور کشاورزی یا صنعتی یا مصارف شهری و سایر مصارف مذکور در این قانون برای دارندگان حقابه یا مصرف کنندگان صادر کند و پس از صدور پروانه مصرف مفید حقابه های موضوع ماده ۳ منتفی است.(ماده۶ قانون آب ونحوه ملی شدن آن مصوب هفتم مرداد۱۳۴۷)تبصره- اجرای مواد ۵ و ۶ این قانون در مورد تبدیل حقابه به پروانه مصرف مفید و صدور پروانه مصرف ایجاد حق برای تغییر مال الاجاره یا قیمت املاکی که در اجرای قوانین و مقررات اصلاحات ارضی واگذار شده یا خواهد شد نخواهد کرد.وزارت آب و برق موظف است به منظور تعیین میزان مصرف مفید آب برای امور کشاورزی یا صنعتی یا مصارف شهری از منابع آب کشور برای اشخاص حقیقی یا حقوقی که در گذشته حقابه داشته‌اند و تبدیل آن به اجازه مصرف مفید هیئت های سه نفری در هر ناحیه یا منطقه تعیین کند این هیئت ها طبق آیین‌نامه‌ای از طرف وزارت آب و برق و وزارت کشاورزی تدوین می‌شود بر اساس اطلاعات لازم نسبت به مقدار آب موجود و میزان سطح کشت و محل مصرف و انشعاب و کیفیت مصرف آب و معمول و عرف محل و سایر عوامل رسیدگی خواهد کرد و پروانه مصرف طبق نظر این هیئت صادر خواهد شد معترض به رای هیئت سه نفری اعتراض خود را به وزارت آب و برق تسلیم میکند تا در صورت موافقت وزارت آب و برق به هیئت پنج نفری ارجاع شود رای هیات پنج نفری قطعی و لازم الاجرا است.(ماده ۷قانون آب ونحوه ملی شدن آن مصوب هفتم مرداد ۱۳۴۷)