اعاده دادرسی یا اعاده محاکمه یعنی برگرداندن دادرسی به حالت اول به استنادجهات موضوعی مصرح قانونی.(نویسنده)

عرض حال اعاده محاکمه باید به همان محکمه داده شودکه حکم را صادر کرده است و همان هیأت حاکمه که حکم را داده اند اعاده محاکمه می نمایند اگر استدعای اعاده محاکمه برای ابطال حکمی باشد که از یک محکمه صادر شده و در محکمه دیگر در حین رسیدگی به دعوای دیگری جزء دلایل اقامه شده است و استدعای اعاده محاکمه به محکمه آخری داده شود آن محکمه مکلف است که عرض حال اعاده محاکمه را به محکمه که حکم را صادر کرده است رجوع نماید و خودش موافق احوال و کیفیات مسئله کاری را که در تحت رسیدگی است تا ختم اعاده محاکمه توقیف نماید و یا رسیدگی را تعقیب کرده به انجام برساند.(ماده۵۳۴ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
عریضه اعاده محاکمه قبول نمی شود مگر این که عارض برای تأدیه ضرر و زیانی که به طرف مقابل می تواند وارد شود مبلغی در صندوق محکمه ودیعه گذاشته قبض آن را به عرضحال ضمیمه کند مبلغ مذکور در اعاده محاکمه معادل با صدای پنج مبلغ یا قیمت محکوم به خواهد بود. ودیعه گذاشتن مبلغ مذکور باعث نمی شود که متضرر نتواند بیش از آن مبلغ ادعای خسارات نماید هر گاه استدعای اعاده محاکمه راجع به دولت و ادارات دولتی است ودیعه مبلغ مذکور لازم نیست در مواردی که نتوان محکوم به را تقدیر کرد ( موضوع آن مالی نباشد) مقطوعا بیست و پنج تومان ودیعه گذاشته می شود.(ماده ۵۳۵ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی) استدعای اعاده محاکمه اجرای حکمی را که اعاده آن استدعا شده است به تأخیر نمی اندازد و اگر تأخیر اجرای آن استدعا شده باشد محکمه نمی تواند به مجرد استدعا به هیچ وجه من الوجوه حکم به تأخیر اجراء نماید.(ماده۵۳۶قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
درمحاکمه که به موجب استدعا اعاده محکمه میشود غیر از جهاتی که در ماده ( ۵۲۶ ) مندرج است سبب دیگری را نمی توان موضوع محاکمه قرار داد.(ماده ۵۳۷
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
اگر ظاهر گردد که استدعای اعاده محاکمه مبنی بر اساس نیست استدعای مذکور رد و عارض به تادیه خسارت طرف مقابل از وجه نقدی که در صندوق محکمه ودیعه گذاشته است محکوم می شود و هرگاه طرف مقابل ثابت نماید که خسارت او بیش از مبلغی است که در صندوق محکمه ودیعه گذاشته است عارض غیر محق به تادیه باقی
خسارت طرف مقابل نیز محکوم می شود.(ماده۵۳۸ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
اگر اسبابی که برای اعاده محاکمه ذکر شده موافق قانون موجود باشد قراری در محکمه داده می شود که به موجب آن استدعای اعاده محاکمه قبول شود و مبلغی که در صندوق محکمه امانت است به صاحب آن رد شود و اجرای حکم سابق به تأخیر افتد و طرفین به حالت قبل از صدور حکم سابق که باعث اعاده محاکمه شده است معاودت می نمایند ولی اگر محکوم به سابق حاوی چند ماده بوده و اعاده محاکمه راجع به بعضی از آن مواد باشد اجرای بقیه مواد به تأخیر
نمی افتد.(ماده۵۳۹ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
پس از این که محکمه در باب قبول اعاده محاکمه قرار لازم داد به ماهیت دعوی در همان محکمه با حضور طرفین رسیدگی و تحقیقات شده حکم جدیدی صادر می شود.(ماده۵۴۰ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
در خصوص حکمی که بر حسب استدعای اعاده محاکمه صادر شده است دیگر استدعای اعاده محاکمه نمی توان نمود.(ماده۵۴۱ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

در صورت وجود یکی از جهات اعاده محاکمه در احکامی طور قطعی حضورا از محاکم ابتدایی و استیناف صادر شده و همچنین در احکامی که غیابا صادر و قطعی شده (به واسطه انقضای مدت اعتراض در محکمه استیناف و انقضای مدت استیناف احکام غیابی محکمه ابتدایی)می توان اعاده محاکمه نمود.(ماده۵۲۴ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

در این صورت باید خود یا وکیل شخصی که مدعی اعاده محاکمه است عریضه متضمن استدعای خود تقدیم و جهت یا جهاتی را که برای اعاده محاکمه قانونا معین شده است در عریضه خود بیان نماید.(ماده۵۲۵قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

جهات اعاده محاکمه از قرار تفصیل است:
ا- صدور حکم در مطلبی که موضوع ادعا نبوده.
۲ – در صورتی که حکم به مقدار بیشتر از مدعی به صادر شده است
۳- در صورتی که از محکمه ابتدایی و استیناف حکم قطعی صادر شده و حکم مذکور مغایر با حکم سابقی است که همان محکمه در خصوص همان دعوا و ما بین همان اصحاب دعوا داده است به عبارت اخری در صورت صدور حکم جدیدی بر خلاف حکم سابق بدون این که سبب قانونی وجود داشته و موجب این مغایرت باشد.
۴- در موردی که در مفاد یک حکم مواد متضاد باشد.
۵- در صورتی که طرف مقابل مستدعی اعاده محاکمه حیله و تقلبی نموده باشد که در حکم محکمه اثری داشته باشد.
۶- اگر ثابت کرد که اسناد و نوشتجاتی که اساس حکم و قرارمحکمه اتخاذ شده است مزور و مجعول بوده است.
۷ – اگر بعد از صدور حکم اسناد و نوشتجاتی که راجع به آن حکم است به دست صاحب آن بیاید و ثابت شود که آن اسناد و نوشتجات را طرف مقابل مکتوم داشته و یا باعث کتمان آنها بوده.
۸- هرگاه محقق شود که در مواردی که قانون دخالت مدعی العموم را در محاکمه حقوقی تقاضا می کند محاکمه بدون مداخله او شده و حکم بر علیه طرفی صادر شده که حضور مدعی العموم برای حفظ منافع او است.(ماده۵۲۶
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

مدت مهلت معینه برای اعاده محاکمه همان است که برای استیناف قانونا معین شده است و هر گاه عرض حال اعاده محاکمه در ظرف همان مدت تقدیم نشود قبول نخواهدشد.(ماده۵۲۷ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
اگر حکم در حضور طرفین صادر شده باشد مدت استدعای اعاده محاکمه در غیر از موارد مندرجه در مواد ( ۵۳۰ الی ۵۳۳) از تاریخ ابلاغ حکم به طرفین یا به محل اقامت آنان و اگر غیابی باشد از انقضای مدت معینه برای اعتراض و استیناف یعنی از تاریخ قطعی شدن بر آن حکم محسوب می شود.(ماده۵۲۸
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

اگر سبب اعاده محاکمه فقره اول و دوم ماده ( ۵۲۶ ) و طرفی که متضرر شده است اداره خیرات عمومی باشد از موعد مقرر مستثنی است.(ماده۵۲۹ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی) در مورد ماده قبل هر وقت مدعی ( اداره خیرات عمومی) بتواند ثابت کند که حکم در خارج از موضع ادعا یا زیادتر از مقدار مدعی به صادر شده حق اعاده محاکمه را خواهد داشت.(ماده۵۳۰ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
مدت اعاده محاکمه در مواردی که از خصایص محاکم عدلیه است در حق صغار که ولی با قیم نداشته اند از تاریخ ابلاغ حکم به صغار یا به محل اقامت آنان بعد از وصول به حد بلوغ محسوب می شود و و هرگاه ولی با قیم داشته اند در روز ابلاغ حکم به ولی یا قیم محسوب می شود.(ماده۵۳۱ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

اگر سبب اعاده محاکمه مجعول یا مزور بودن اسنادی باشد که ابراز شده یا به واسطه حیله و تقلبی که طرف مقابل کرده و یا به جهت وجود بعضی اسناد و نوشتجات مکتومه در نزد طرف مقابل یا اشخاص دیگر که ابراز آنها در حین محاکمه نشده در این سه مورد مهلت قانونی برای تقدیم عرضحال اعاده محاکمه از روز ثبوت جعلیت اسناد یا محقق شدن حیله و تقلب طرف مقابل در محکمه که صلاحیت دارد یا روز وصول نوشتجات مکتومه به دست صاحب آنها محسوب خواهد شد ولی در مورد کشف تقلب و اسناد مکتومه لازم است که اثبات به روز آن به واسطه اسناد کتبی باشد.(ماده۵۳۲ قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)

اگر محکوم علیه قبل از انقضای مدت اعاده محاکمه وفات کند یا مجنون شود ابتدای مدت از تاریخ ابلاغ حکم به ورثه یا ولی محسوب خواهد شد.(ماده۵۳۳
قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب۱۲۹۰/۸/۲۹خورشیدی)
(موادقانون فوق طی ماده۱۸۰قانون اجرای احکام مدنی مصوب۱۳۵۶/۸/۱ وبقیه موادبا ماده۷۸۹قانون آیین دادرسی مدنی مصوب۱۳۱۸/۸/۱ خورشیدی منسوخ گردیده)